Transport materiałów niebezpiecznych – regulacje, limity ilościowe, wyposażenie

Czym jest transport materiałów niebezpiecznych?

Transport materiałów niebezpiecznych to przemieszczanie substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, fizyczne lub biologiczne mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, życia, mienia lub środowiska. Może odbywać się różnymi środkami, takimi jak samochody, pociągi, statki lub samoloty.

W transporcie materiałów niebezpiecznych należy ściśle przestrzegać wszelkich instrukcji bezpieczeństwa, które są określone w przepisach prawa.

Które materiały niebezpieczne można przewozić?

Materiały niebezpieczne, które można przewozić, są klasyfikowane według umów ADR, ADN, RID, IMDG oraz IATA. Dokumenty te dzielą materiały niebezpieczne na 9 klas materiałów niebezpiecznych. Poniżej znajdziesz ich kompletną listę:

• Klasa 1 - Materiały i przedmioty wybuchowe; 
• Klasa 2 - Gazy; 
• Klasa 3 - Materiały ciekłe zapalne; 
• Klasa 4 - Materiały stałe łatwopalne, samozapalne i szkodliwe w kontakcie z wodą; 
• Klasa 4.1 - Materiały stałe łatwopalne; 
• Klasa 4.2 - Materiały stałe samozapalne; 
• Klasa 4.3 - Materiały stałe, które w kontakcie z wodą wydzielają gazy;
• Klasa 5 - Materiały utleniające; 
• Klasa 5.1 - Środki utleniające nie będące organicznymi nadtlenkami;
• Klasa  5.2 - Organiczne nadtlenki; 
• Klasa 6 - Materiały toksyczne i zakaźne; 
• Klasa 6.1 - Materiały toksyczne;
• Klasa 6.2 - Materiały zakaźne; 
• Klasa 7 - Materiały radioaktywne; 
• Klasa 8 - Kwasy i zasady; 
• Klasa 9 - Inne materiały i przedmioty niebezpieczne.

Czym są limity ilościowe w materiałach niebezpiecznych?

Limity ilościowe w materiałach niebezpiecznych określają, ile towaru można przewozić bez konieczności spełniania wszystkich wymagań ADR. Wymagają stosowania opakowań kombinowanych (czyli wewnętrznych i zewnętrznych), a ich wartości są określone w Tabeli A wykazu towarów niebezpiecznych.

Limit ilościowy "0" oznacza, że dany materiał nie może być przewożony w żadnej ilości bez zezwolenia. Natomiast limity ilościowe LQ (Limited Quantities) dotyczą przede wszystkim przesyłek zawierających małe ilości materiałów niebezpiecznych (maks. 30 kg w opakowaniu) typu farby, detergenty, baterie litowe itp.

Limity ilościowe LQ są określone w Tabeli ADR i zależą od rodzaju materiału niebezpiecznego.

Jakie są regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie?

Regulacje prawne dotyczące przewozu materiałów niebezpiecznych różnią się w zależności od gałęzi transportu. W Polsce obowiązują przepisy krajowe oraz międzynarodowe, takie jak:

• umowa ADR dotycząca transportu drogowego, 
• umowa RID dotycząca transportu kolejowego, 
• umowa IMDG dotycząca transportu morskiego, 
• umowy ICAO oraz IATA dotyczące transportu lotniczego, 
• umowa ADN dotycząca transportu śródlądowego.

Regulacje prawne określają m.in. klasyfikację materiałów niebezpiecznych, wymagania dotyczące opakowań, oznakowania, dokumentacji, szkoleń dla kierowców i przewoźników oraz wymagania dotyczące pojazdów i wyposażenia np. dotyczący węży chemicznych.

Czasem chodzi nawet o takie drobnostki, jak stosowanie odpowiednich rodzajów gum (odpornych na dane substancje) i gwintów.

Jakie są regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie lotniczym?

Regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie lotniczym opierają się na warunkach ICAO (ang. International Civil Aviation Organization, czyli Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego) zawartych w Instrukcji Technicznej Bezpiecznego Transportu Lotniczego Towarów Niebezpiecznych.

Warunki te są podstawą przepisów egzekwowanych przez IATA (ang. International Air Transport Association, czyli Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Powietrznych).

Powyższe przepisy dostosowane są do indywidualnych wymagań poszczególnych rządów oraz linii lotniczych. W Polsce dodatkowo obowiązuje ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 r. o transporcie materiałów niebezpiecznych drogą powietrzną.

Na sam koniec dodajmy, że transport powietrzny podlega największym ograniczeniom, jeśli chodzi o rodzaj i ilość materiałów niebezpiecznych dozwolonych do przewozu.

Jakie są regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie drogowym?

Regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie drogowym są określone na podstawie umowy ADR oraz konwencji CMR.

Umowa ADR określa obowiązki nadawcy oraz przewoźnika, a także wymagania dotyczące opakowań ADR, zabezpieczenia ładunku, klasyfikacji i oznakowania towarów niebezpiecznych. Natomiast konwencja CMR obejmuje zarobkowy transport drogowy w relacjach międzynarodowych i w niektórych przypadkach uzupełnia umowę ADR.

Jakie są regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie morskim?

Regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie morskim są szczegółowo określone w kodeksie IMDG (International Maritime Dangerous Goods Code) i obejmują m.in. klasyfikację materiałów, wymagania dotyczące opakowań, oznakowania, dokumentacji, szkoleń dla kierowców i przewoźników oraz wymagania dotyczące pojazdów i urządzeń transportowych.

Jakie są regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie kolejowym?

Regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie kolejowym są określone w międzynarodowym regulaminie RID (Regulamin dla międzynarodowego przewozu kolejami towarów niebezpiecznych). Obejmują m.in. klasyfikację materiałów, wymagania dotyczące opakowań, oznakowania, dokumentacji, szkoleń dla kierowców i przewoźników oraz wymagania dotyczące pojazdów i urządzeń transportowych.

Jakie są regulacje materiałów niebezpiecznych w transporcie na śródlądowych drogach morskich?

Regulacje dotyczące materiałów niebezpiecznych w transporcie na śródlądowych drogach morskich są określone w umowie ADN (europejska umowa dotycząca międzynarodowego przewozu śródlądowymi drogami wodnymi towarów niebezpiecznych).

Podobnie jak poprzednie dokumenty, umowa obejmuje m.in. klasyfikację materiałów, wymagania dotyczące opakowań, oznakowania, dokumentacji, szkoleń dla kierowców i przewoźników oraz wymagania dotyczące pojazdów i urządzeń transportowych.

Jak bezpiecznie załadować i rozładować materiały niebezpieczne?

Aby bezpiecznie załadować i rozładować materiały niebezpieczne, należy przestrzegać określonych zasad. Oto najważniejsze z nich:

• Przed rozpoczęciem załadunku lub rozładunku dokładnie sprawdź stan wyposażenia pojazdu, kierowcy (odpowiednie dokumenty), obciążenia, transportu lub zabezpieczeń, aby wykryć ewentualne braki.
• Podczas załadunku i rozładunku ściśle przestrzegaj zakazów, a także zasad dotyczących segregacji materiałów niebezpiecznych.
• Osoby zajmujące się transportem, załadunkiem oraz rozładunkiem materiałów niebezpiecznych muszą posiadać odpowiednie uprawnienia ADR i przejść szkolenie w zakresie bezpiecznego przewozu materiałów niebezpiecznych. 
• W przypadku materiałów niebezpiecznych klasy 1 i 3 konieczne jest wykorzystanie odpowiednich narzędzi i urządzeń podczas załadunku i rozładunku. 
• Przed przystąpieniem do załadunku i rozładunku dokładnie zapoznaj się z dokumentacją dotyczącą przewożonych materiałów niebezpiecznych.
• Po rozładunku należy usunąć wszystkie niebezpieczne pozostałości towarów, które podczas czynności rozładunkowych przylgnęły do wewnętrznej powierzchni pojazdu. Zawory i otwory inspekcyjne powinny zostać zamknięte. Ponadto konieczne jest oczyszczenie i odkażenie pojazdów oraz kontenerów

Jeśli zaś chodzi o napełnianie i opróżnianie cystern, niezbędne będą odpowiednie węże chemiczne do przesyłu substancji niebezpiecznych.

Jakie są szkolenia dla kierowców pod materiały niebezpieczne?

Szkolenia dla kierowców pod materiały niebezpieczne są dostępne w różnych zakresach, w zależności od poziomu zaawansowania. Wyróżniamy kursy podstawowe oraz specjalistyczne.

Szkolenie podstawowe ADR stanowi absolutne minimum, jakie jest wymagane od osób zajmujących się przewozem materiałów niebezpiecznych. Celem kursu jest przekazanie wiedzy z zakresu przepisów dotyczących przewozu materiałów niebezpiecznych oraz umiejętności praktycznych związanych z załadunkiem, rozładunkiem i transportem.

Szkolenie podstawowe trwa co najmniej 18 godzin.

Jak materiały niebezpieczne powinny być zapakowane?

Materiały niebezpieczne powinny być zapakowane zgodnie z wymaganiami określonymi w umowie ADR (lub innej). Poniżej przedstawiamy kilka zasad dotyczących opakowań:

• Powinny być wykonane z materiałów, które przy bezpośrednim kontakcie z towarem niebezpiecznym nie wchodzą w groźną reakcję ani nie ulegają osłabieniu. 
• Powinny być odporne na czynności ładunkowe i warunki transportowe występujące podczas przewozu. 
• Powinny być odpowiednio oznakowane i etykietowane zgodnie z wymaganiami. 
• Powinny być odpowiednio zabezpieczone przed uszkodzeniem podczas transportu. 
• Jeżeli opakowania napełniane są cieczami, należy pozostawić wolną przestrzeń gwarantującą, że nie dojdzie do ubytku cieczy ani trwałego odkształcenia opakowania w wyniku zwiększenia się objętości cieczy pod wpływem temperatury. 
• Ciecze powinny być nalewane tylko do takich opakowań, które są dostatecznie odporne na ciśnienie wewnętrzne, jakie może nastąpić w normalnych warunkach przewozu. 
• Jeżeli w opakowaniu może nastąpić wzrost ciśnienia na skutek wydzielania się gazu z zawartości, wtedy opakowanie powinno być wyposażone w urządzenie odpowietrzające (pod warunkiem, że gazy nie stwarzają zagrożenia toksycznego czy pożarowego).

Jak materiały niebezpieczne powinny być oznaczone?

Materiały niebezpieczne powinny być oznaczone za pomocą tablicy ADR, która ma formę pomarańczowego prostokąta z czarną obwódką. Tablica zawiera dwie liczby w formie ułamka zwykłego:

• górna to numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa HIN (dwie lub trzy cyfry); 
• dolna to numer rozpoznawczy materiału UN (cztery cyfry).

HIN składa się z dwóch części. Pierwsza cyfra odnosi się do ogólnej charakterystyki niebezpiecznej substancji (np. stanu skupienia i działania). Natomiast kolejne cyfry doprecyzowują, o jakie działanie chodzi i jak jest silne. Znowu obecność litery X wskazuje na to, że substancja nie może mieć styczności z wodą ze względu na silną reakcję.

Jeśli zaś chodzi o numer UN, składa się czterech cyfr i stanowi dokładne oznaczenie danej substancji. Odnosi się do konkretnego niebezpiecznego materiału, np. benzyny, oleju napędowego, amoniaku itd.

Przykładowo: tablica z numerami 33/1203 oznacza:

• 3 - ciecz łatwopalna; 
• 3 - wyjątkowa łatwopalność (temperatura zapłonu niższa niż 23 °C);
• 1203 - benzyna.

Tablice z numerami powinny znajdować się na pojazdach przewożących towary niebezpieczne w cysternach lub luzem. Natomiast tablice gładkie (bez numerów rozpoznawczych) wykorzystuje się przy transporcie towarów niebezpiecznych w sztukach przesyłki (w opakowaniach).

Jeśli zaś chodzi o oznakowanie sztuki przesyłki, każde opakowanie powinno zawierać numer rozpoznawczy materiału poprzedzony literami "UN". ponadto w dziale 3.2 Umowy ADR w tabeli A dla każdego materiału podane są nalepki, jakie powinny być umieszczone na sztuce przesyłki.

W przypadku dużych pojemników do przewozu luzem (DPPL) oznakowanie powinno być umieszczone na dwóch przeciwległych bokach pojemnika.

Warto dodać, że przy niektórych klasach towarów niebezpiecznych istnieją również dodatkowe wymogi związane z odpowiednim oznakowaniem.

Jak wyposażyć pojazd do transportu materiałów niebezpiecznych?

Pojazd do transportu materiałów niebezpiecznych musi być wyposażony w następujące sprzęty:

• Gaśnice (w ilości zależnej od dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu);
• Odpowiednie oznakowanie, o którym czytałeś wcześniej;
• Klin pod koła (jego wielkość powinna być dopasowana do średnicy kół i dopuszczalnej masy całkowitej pojazdu); 
• Dwa stojące znaki ostrzegawcze.

Więcej na ten temat dowiesz się z części 8 Załącznika B do Umowy ADR.

Ponadto w samochodzie przewożącym towary niebezpieczne powinno znaleźć się wyposażenie ochronne dla każdego członka załogi w postaci:

• Okularów ochronnych (lub innych środków ochrony oczu);
• Płynu do płukania oczu (jest tylko kilka wyjątków, w których nie jest potrzebny); 
• Rękawic ochronnych; 
• Kamizelki ostrzegawczej; 
• Latarki.

Poza tym w przypadku transportu niektórych materiałów konieczne będą także maski ucieczkowe, łopata, osłona do otworów kanalizacyjnych oraz pojemnik do zbierania pozostałości.

Czym są Walizki ADR?

Walizki ADR to zestawy, które znacznie ułatwiają odpowiedni dobór wyposażenia do pojazdu przewożącego towary niebezpieczne. W ich skład wchodzą podstawowe sprzęty ochronne, zapewniające bezpieczeństwo ludzi i środowiska.

Ważne jest jednak, aby walizka zawierała wszystkie akcesoria wymagane prawnie. Te zaś powinny posiadać niezbędne certyfikaty i dopuszczenia.

W skład walizek ADR zazwyczaj wchodzą:

• Płyn do płukania oczu, 
• Kamizelka ostrzegawcza, 
• Latarka, 
• Łopatka składana, 
• Okulary ochronne, 
• Osłona do otworów kanalizacyjnych,
• Pochłaniacz wielogazowy, 
• Pojemnik do zbierania pozostałości, 
• Półmaska, 
• Rękawice nitrylowe.

Jakie są kary za niewłaściwy transport materiałów niebezpiecznych?

Kary za niewłaściwy transport materiałów niebezpiecznych w Polsce są regulowane przez ustawę o przewozie towarów niebezpiecznych oraz przez ADR. Ich wysokość zależy od rodzaju naruszenia i może wynosić od kilkuset do nawet kilku tysięcy złotych.

Przykładowe naruszenia to:

• Zapakowanie, nadanie, załadunek lub przewóz towarów niebezpiecznych w opakowaniu, które nie spełnia wymagań ADR. 
• Nieprawidłowy przewóz towarów niebezpiecznych. 
• Naruszenie przepisów dotyczących etykietowania, oznakowania, dokumentacji, szkolenia kierowców, itp.

Warto zaznaczyć, że kary mogą być nakładane zarówno na kierowcę, jak i na przewoźnika

Podsumowanie

Transport materiałów niebezpiecznych jest ściśle regulowany za pomocą międzynarodowych i lokalnych przepisów prawnych. Dlatego każdy przewoźnik zajmujący się tą działalnością powinien je znać i ich przestrzegać.

W artykule zebraliśmy wszystkie niezbędne informacje na ten temat - od listy materiałów niebezpiecznych, przez limity ilościowe, po rodzaje regulacji i związane z nimi wymogi (dotyczące załadunku/rozładunku, szkoleń, pakowania, oznakowania, a także wyposażenia pojazdu).

Przestrzeganie przepisów prawnych jest konieczne nie tylko ze względu na bezpieczeństwo ludzi i środowiska, ale również dotkliwe kary dla każdego, kto nie spełnia wymagań.